سازوکار یا مکانیسم واکنش عبارت است از بررسی چگونگی انجام یک
واکنش شیمیایی و مطالعه مراحل انجام آن در سطح مولکولی .
دونظریه در مورد سازوکار واکنش ها مطرح است که عبارتند از نظریه برخورد
و نظریه حالت گذار.نظریه برخورد:
بر طبق نظریه برخورد هنگامی که یک واکنش شیمیایی انجام می شود که بین ذرات واکنش دهنده برخورد موثر صورت گیرد.
برخوردهای موثر دارای سه ویژگی هستند :
1-
تعداد برخوردها در واحد حجم و زمان کافی باشد.
2-
جهت گیری ذره ها به هنگام برخورد مناسب باشد.
3-
برخورد انرژی کافی داشته باشد.
تعداد برخوردها :
اولین شرایط اساسی که موجب می شود برخورد ذرات واکنش دهنده منجر
به انجام واکنش و تبدیل آن ها به فرآورده شود تعداد کافی برخوردها در
واحد حجم و زمان است. هر چه غلظت واکنش دهنده ها بیشتر باشد
تعداد برخوردهای میان آنها در واحد حجم و زمان بیشتر و در نتیجه سرعت
واکنش بیشتر می شود.
نکته : هر گاه در واکنش
تعداد مولکول های
و تعداد
مولکول های
باشد آنگاه : تعداد برخورد = a×b
نکته : اگر در واکنش بالا غلظت
برابر و غلظت
برابر شود
آنگاه تعداد برخوردهای میان ذرات آن ها (m×n) برابر می شود.
2-
جهت گیری ذره ها :هر برخورد پر انرژی منجر به انجام واکنش نمی شود
زیرا این برخوردها
باید در راستای درست و مناسب انجام شود.
مثلا در واکنش
برخوردی جهت مناسب دارد که :
3
-
انرژی ذره ها :همیشه برخوردهایی که دارای تعداد مناسب و جهت گیری مناسب هستند
منجر به انجام واکنش نمی شوند , زیرا هر برخورد علاوه بر این
دو شرط مهم باید دارای
انرژی کافی نیز باشد.
برای شروع هر واکنش شیمیایی نیاز به یک
حداقل انرژی داریم
که به آن
انرژی فعال سازی گفته می شود
و آن را با نماد
نشان می دهند.
اگر انرژی جنبشی مولکول های برخورد کننده در یک واکنش کمتر از حدی باشد
که بتواند انرژی فعال سازی را فراهم کند واکنش صورت نمی گیرد.