علائم ناهنجاري وسواسي - جبري طيفي از خفيف تا شديد را در برمي گيرد. عده اي ممکن است فقط به فکرهاي وسواسي دچار باشند. برخي ممکن است بتوانند افکار وسواسي و رفتارهاي جبري خود را براي مدت کوتاهي مهار کنند و بدينوسيله علائم خود را در مدرسه يا محل کار پنهان کنند. اما هنگامي که وضعيت شديد تر مي شود، اختلال وسواسي - جبري آنقدر زندگي فرد را اشغال مي کند که ديگر نمي تواند در فعاليت هاي روزانه عملکرد داشته باشد چون بسياري از وقت خود را صرف مراسم وسواسي خود مي کند. ناهنجاري وسواسي - جبري گاهي همراه افسردگي، اختلالات تغذيه اي، ناهنجاري سو» مصرف مواد، يک ناهنجاري شخصيتي، ناهنجاري نقصان توجه يا ديگر ناهنجاري هاي اضطرابي باشد. اين اختلالات همراه، در ترکيب با تمايل به پنهان کردن مشکل، تشخيص و درمان ناهنجاري را بسيار مشکل مي کنند. و بدين ترتيب افراد مبتلا به ناهنجاري وسواسي - جبري تا سال ها پس از شروع علائم هيچ درماني دريافت نمي کنند
براي معالجة وسواس فكري كه نيرو و توان بنده را خيلي كم و ضعيف كرده چه توصيه‌هايي به بنده داريد؟
وسواس يكي از اختلالات عصبي انسان قرن‌هاست كه نه تنها در جامعه ما بلكه در همه جوامع بشري از مذهبي و غير مذهبي به صورت آشكار و نهان وجود دارد. بنابراين، تنها شما به اين مشكل گرفتار نيستيد، عده‌اي زيادي از مشكل وسواس رنج مي‌برند. آنچه مهم است و بايد توجه داشته باشيد برنامه ريزي در جهت رفع آن است. بد نيست قبل از پرداختن به روشهاي درمان وسواس دربارة ماهيت وسواس اشاره كنم.
وسواس همانگونه كه از نامش پيداست حالتي است در انسان كه باعث وسوسه انگيزي مي‌شود. در اصطلاح اهل لغت، حديث نفس است، يعني كلامي كه در باطن انسان است و نيروي بي‌ريشه ولي قوي است كه به واداشتن انسان به ارتكاب عملي و يا بازداشتن او از انجام دادن امري مي‌پردازد1
وسواس از نظر روان شناسان، فكر، كلمه يا تصويري است كه به رغم ارادة انسان به هوشياري وي هجوم مي‌آورد، سازمان رواني را تحت سيطرة خود قرار مي‌دهد و اضطراب گسترده‌اي را در فرد بر مي‌انگيزد.» (2)بيشترين جلوة وسواس عملي در خانم‌ها در مورد شستشو است. مثلاً ظرف و يا پارچه‌اي را چند بار مي‌شويد و در عين حال احساس دارد كه آن پاك يا تميز نشده است. شكي نيست كه اصل نظافت چيز خوبي است ولي اين نوع پاكيزگي زيان بخش است و انسان را از كار و تلاش باز داشته و باعث رنج و افسردگي فرد مي‌شود. براي وسواس يك سري نشانه‌هايي نيز ذكر شده است كه شما مي‌توانيد به كتابهاي معتبر مراجعه نماييد و ببينيد كه آن ويژگي‌ها و نشانه‌ها در شما وجود دارد يا خير. 3
براي درمان وسواس علاوه بر شناخت نشانه‌ها و آثار آن لازم است كه علل و زمينه‌هاي وسواس را نيز بشناسيد.
مهم ترين عاملي كه در ايجاد وسواس مي‌تواند نقش داشته باشد، تربيت و نحوة رفتار والدين در دوران كودكي است. اعتقاد گروهي از محققان اين است كه 50 درصد وسواس‌هاي افراد ناشي از شيوة تربيت و آموزش‌هاي تحميلي دوران كودكي است. مادران سعي مي‌كنند فرزندان خود را خوب تربيت كنند تا به وظايف خود به دقت عمل نمايند. لذا در انجام يكسري وظايف سخت‌گيري مي‌كنند. والديني كه رفتار كودك را بر اساس ضابطة خود به صورت دقيق مي‌خواهند و انعطاف‌پذيري كمتري دارند، در اين رابطه مقصرّند.
روشهاي درمان وسواس
براي درمان وسواس روشهاي متعددي وجود دارد كه بسياري از آنها توسط روان شناس و روان پزشك اجرا مي‌شود. مانند روشهاي رفتار درماني، شناخت درماني، الكترو شوك و دارو درماني(4)در مرحله كنوني شما نيازمند مراجعه به يك روان شناس باليني ماهر و متدين هستيد و در صورت تشخيص ايشان از دارو درماني (كم از روان پزشك) نيز استفاده فرماييد.
علاوه بر اين يكسري روشهاي ديگري نيز وجود دارد كه از آن به «روشهاي خودياري» ياد مي‌شود و فرد بدون آن كه به درمانگر مراجعه كند، مي‌تواند آثار وسواس را در خود كاهش دهد، شما مي‌توانيد از اين روش‌ها نيز استفاده كنيد:
اختلالات وسواسي - اجباري از ديرباز يکي از پيچيده ترين و مقاوم ترين اختلالات نوروتيک (عصبي) شناخته شده و بدون مراجعه به متخصص به آساني درمان پذير نيست. برخي اقدامات اوليه که به بهبود نسبي اين مشکل کمک مي کند، به شرح زير است:
1. روش نيت متضاد: شخص وسواسي بايد سعي کند در ذهن، خود را با موقعيت هاي گوناگوني که از آنها مي ترسد روبه رو سازد، يعني به صورت ارادي بالاترين اشتباه يا شکست را در ذهن مجسم نمايد و به خود تلقين کند در بدترين شرايط هم اتفاق مهمي نخواهد افتاد.
2. روش اشباع سازي: آدم وسواسي بايد افکار وسواس گونه خود را پشت سر هم برزبان آورد يا آن را روي يک صفحه کاغذ بنويسد تا غيرمنطقي بودنش به او ثابت شود.
3. روش مواجهه: آدم وسواسي بايد به اشيايي که به نظرش آلوده مي آيد دائما دست بزند. اين روش معمولا در درمان وسواس ناشي از ترس هاي ناشناخته هم موثر است.
4. تقويت اعتماد به نفس و توجه شديد به ارزش ها: هر قدر اعتماد به نفس بيشتر شود، اضطراب هاي ناشي از وسواس هاي فکري کاهش مي يابد.
5. تغيير آب و هوا، محيط زندگي، محل کار: زندگي در جمع و حشر و نشر با آدم ها در فرونشاندن اضطراب هاي ناشي از وسواس فکري موثر است.
شيوه هاي رهايي از وسواس فکري در تصميم گيري
1 ) هنگام تصميم گيري به خود ترديد راه ندهيد. اجازه ندهيد افکار منفي بر شما مسلط شود وگرنه نمي توانيد هيچ کاري انجام بدهيد. بايد هميشه ديدي مثبت نسبت به توانايي هاي خود داشته باشيد.
2 ) اگر از عواقب احتمالي تصميم خود هراس داشته باشيد، قادر به تصميم گيري نخواهيد بود، فکر شکست را از خود دور کنيد تا بتوانيد بر وسواس خويش غلبه کنيد.
3 ) تا زماني که کاملا به اشتباه بودن تصميمتان پي نبرده ايد، آن را تغيير ندهيد. تا رسيدن به نتيجه نهايي حوصله به خرج دهيد هيچ کاري را نيمه کاره رها نکنيد. از اين شاخ به آن شاخ پريدن هيچ حاصلي در بر ندارد.
4 ) اجازه ندهيد ديگران در تصميم گيري شما دخالت کنند، مگر اينکه قصد مشورت داشته باشيد، در هر حال بکوشيد تصميم نهايي را خود بگيريد.
5 ) هيچ گاه عجولانه تصميم نگيريد. ممکن است شکست بخوريد و شکست زمينه وسواس را بيشتر مي کند، به طوري که ديگر قادر به تصميم گيري نخواهيد بود.
6.روشهاي زجر آور
روشهاي زجر آور بر اين اصل بنا شده‌اند كه هر گاه بلافاصله پس از بروز رفتار خاصي، حادثة دردناكي اتفاق بيفتد، رفتار مزبور سركوب خواهد شد. يكي از اين قبيل روش‌ها كه شما مي‌توانيد اجرا كنيد، اين است كه حلقة لاستيكي نازكي دور مچ دستتان بپيچيد و هر گاه افكار وسواسي به ذهن شما آمد يا خواستيد رفتاري را به صورت وسواس انجام دهيد، حلقة لاستيكي را محكم كشيده و رها مي‌كنيد. اين عمل باعث مي‌شود كه تنبيه شويد و از افكار و رفتار وسواسي منصرف گرديد. اگر مدتي به صورت جدي اين روش را اجرا كنيد، قطعاً موثر است و مي‌تواند علائم وسواس را سركوب كند.
7.روش حساسيت‌زدايي منظم (systematic Desensitization)
هدف از بكارگيري اين روش تقليل اضطراب ناشي از افكار وسواسي است. در اين روش فرد سعي مي‌كند، خودش را با موقعيت‌هاي اضطراب برانگيز به صورت واقعي يا خيالي مواجه سازد. به تدريج كه با استفاده از اين روش، اضطراب آميخته با افكار وسواسي كاهش پيدا مي‌كند، رفتار وسواسي هم خود به خود دچار خاموشي مي‌شود و از بين مي‌رود زيرا ديگر احتياجي به رفتار وسواسي و خصوصيات اضطراب‌زداي آن نيست.
8.روان درماني شناختي
روان درماني شناختي بر اساس اين فرضيه استوار است كه افكار و باورها در تعيين عواطف و رفتار فرد داراي نقش تعيين كننده است. مداخلات درماني شناختي معرّف كوشش‌هايي جهت تغيير دادن و اصلاح افكار، نظام اعتقادات و تصورات غير منطقي هستند. شما مي‌توانيد از اين روش استفاده كنيد، يعني در زمينة وسواس و آثار و پيامدهاي آن بيشتر مطالعه كنيد و ببينيد كه آيا اين رفتارهاي شما منطقي هستند و با مباني اعتقادي شما سازگاري دارند يا نه. شما مي‌توانيد خودتان را با افراد عادي مقايسه كنيد. ببينيد آنها چقدر از زندگي‌شان لذت مي‌برند و از اين جهت هيچ ناراحتي را در خود احساس نمي‌كنند.
درمان مذهبي
وسواس از طريق مذهب كاملاً قابل درمان است، و اين خود نوعي از درمانهاي شناختي وسواس محسوب مي‌شود. گاهي جهل و بي‌توجهي به احكام و معارف اسلامي باعث وسواس مي‌شود. آموختن اين نكته كه مثلاً شستن دست نجس با دو بار پاك مي‌شود و اضافه بر آن جزء مذهب نيست و اگر با نيت انجام شود، نوعي بدعت در مذهب است، مي‌تواند در جلوگيري از وسواس مؤثر باشد. در اين مورد شما بايد كتابهايي مانند رسالة عمليه و احكام و معارف اسلامي را مطالعه كنيد تا براي شما روشن شود كه انجام هر كاري بيش از حدّ لازم مي‌تواند مضرّ باشد. علاوه بر مطالعة كتاب و افزايش سطح دانش در زمينة احكام اسلامي، مطالعة آيات و روايات و به طور كلي ديدگاه اسلام در مورد وسواس نيز مي‌تواند بسيار مؤثر باشد.
شيطان و وسواس
از نظر اسلام برخي از وسواس ها برخواسته از فريب شيطان است. شيطان باعث مي‌شود در افكار و رفتار ما وسواس ايجاد كند و ما را به وسواس مبتلا سازد. 6
امام صادق ـ عليه السّلام ـ نيز در روايتي وسواس را ناشي از سلطة شيطان بر انسان مي‌داند. عبدالله سنان مي‌گويد: خدمت امام صادق ـ عليه السّلام ـ بودم، از شخصي ياد كردم كه در وضو و نمازش گرفتار وسواس بود، و گفتم كه او مرد عاقل و خردمندي است. امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: چه عقلي دارد، در حالي كه اطاعت از شيطان مي‌كند؟ عرض كردم چگونه از شيطان اطاعت مي‌كند؟ فرمود: از او بپرس اين وسوسه‌اي كه عارضش مي‌شود از كجا مي‌آيد؟ در پاسخ تو خواهد گفت: ازكارهاي شيطان است(7)زيرا اگر شيطان او را وسوسه نمي‌كرد، مانند ساير مردم اعمالش را انجام مي‌داد. رواياتي ديگر نيز در اين زمينه وجود دارد كه وسواس را ناشي از نفوذ شيطان دانسته و به شدت محكوم كرده است. اميد است مطالعه و توجه به آنها بتواند شما را در جلوگيري از افكار و رفتار وسواس كمك نمايد.
توصيه به خانواده ها در مورد بيمار وسواسي
1 ) استرس و موارد بحران وضعيت بيمار را بدتر کرده و احتمال عود را افزايش مي دهد. لذا علي رغم ايجاد مشکلات و آشفتگي در خانواده به واسطه اين بيماري در منزل سعي نمايند فضاي آرامي برقرار باشد.
2 ) بيمار نياز به درک خود از طرف ديگران دارد لذا پايين آوردن انتظارات به طور موقت، مهربان و شکيبا بودن کمک کننده خواهد بود.
3 ) بدانيد بيمار براي رفع اضطراب خود دست به اعمال وسواس گونه مي زند و هيچ کس به اندازه خود او از رفتارهايش متنفر نمي باشد. لذا از قضاوت و يا مسخره نمودن اعمال او حذر نمايند.
4 ) شما درگير رفتارهاي وسواس گونه بيمار نشويد اما حد و حدود اين اعمال بايد به روشني مشخص شده و فرد وسواسي طبق همان محدوديت ها و قواعد عمل نمايد.
5 ) به بيمار جهت ترک اعمال خود فشار وارد نياوريد.
6 ) حرکات رفتاري که براي بيمار بسيار سخت است و قادر به انجام آن نمي باشد به صورت آهسته و در دراز مدت تغيير دهيد و هميشه تغييرات را به بيمار گوشزد نماييد.
7 ) خشونت، تهديد به خودکشي و يا ديگرکشي را جدي بگيريد.
8 ) بايد مواظب اعتمادبه نفس بيمار باشيد و به جاي او تصميم نگيريد ولي در تصميم گيري او را کمک نماييد.
9 ) فعاليت هاي روزانه مثل دويدن، شنا و ورزش هاي گوناگون که باعث صرف انرژي مي شود را زياد نماييد.
10 ) تلاش موفقيت آميز فرد براي موفقيت در برابر وسواس را مورد تشويق قرار دهيد.
11 ) دائم رفتارها و علائم بيماري را زير نظر داشته باشيد درصورت ظهور علائم جديد و علائم عود مسئله را با درمانگر در ميان بگذاريد.
منابع:
1. دهخدا، لغتنامه، واژة وسواس.
2.دادستان، پريرخ، روان شناسي مرضي تحولي از كودكي تا بزرگسالي، سمت، ج 1، ص 147.
3. مراجعه شود به: گال اِس استكني، روشهاي درمان اختلال وسواس فكري و عملي، ترجمه حسن تورانده جاني، آستان قدس رضوي، چاپ اول، 1377، فصل دوم.
4.گال اِس استكني، روشهاي درمان اختلال وسواس فكري و عملي، آستان قدس رضوي، چاپ اول، 1377.
5.براي مطالعه بيشتر ر.ك: جاناتان گريسون، وسواس، ترجمه مير هوشنگ، رشد، چاپ اول، 1373، ص 31 ـ 34.
6.اعراف/20؛ طه/120؛ ناس/1 ـ 6.
7.حر عاملي، وسايل الشيعه، ج 1، ص 46.
از عامل اضطراب‌زا فرار نكنيد!
.gif "N Aggressive (33)")
ممنون از مطلب قشنگتون
